“Daar stond ik dan, met mijn rolkoffertje”, herinnert Hielke zich. “Ik, en één man op de fiets, die ergens in de buurt woonde. Wij wilden Oekraïne in, terwijl aan de andere kant van de grens rijen mensen stonden, tientallen kilometers lang, om het land te verlaten.”
Eén jaar ZOA in Oekraine: een dubieuze verjaardag
Het is een dubieuze eerste verjaardag. Een paar dagen na de Russische invasie in Oekraïne begon ZOA eind februari vorig jaar met het verlenen van noodhulp aan ontheemden in het land. Een jaar later is dat werk nog altijd in volle gang - en hard nodig.
23 februari 2023
Eén jaar oorlog – één jaar ZOA in Oekraïne
‘Noodhulp en wederopbouw komen hier samen’
Terwijl huizen worden hersteld, vallen verderop nog alles verwoestende bommen. “Noodhulp en wederopbouw komen samen in Oekraïne”, zegt Hielke Zantema van ZOA’s Disaster Response Team. Eén jaar ZOA in Oekraïne: een terugblik.
Februari 2022: de grens over
Het was op een donderdag, hij weet het nog goed. Als lid van het Disaster Response Team van ZOA heeft Hielke Zantema al heel wat crises van het begin af aan meegemaakt. Maar de Russische invasie in Oekraïne op 24 februari 2022 staat in zijn geheugen gegrift. Een paar dagen later was hij onderweg naar de Hongaars-Oekraïense grens.
Maart 2022: zelfstandig aan de slag
Partnerorganisatie Dorcas zit al jaren in Oekraïne. De eerste weken werkte Hielke dan ook samen met Dorcas medewerkers aan het verlenen van acute noodhulp aan ontheemde Oekraïners. Zij zochten toevlucht in het relatief veilige zuidwestelijke deel van het land. Al snel werd duidelijk dat er meer dan genoeg werk was voor beide organisaties om zelfstandig te opereren.
“Vanaf dat moment zijn we begonnen met het bouwen van een team in Uzgorod”, vertelt Hielke. “Veel organisaties, kerken en particuliere initiatieven vanuit heel Europa reisden met spullen naar Oekraïne. Terwijl wij in de stad zagen dat de winkels vol lagen. De lokale markt was nog volledig operationeel. Die wilden we graag versterken.”
ZOA begon daarom met het verlenen van noodhulp via multi purpose cash via een innovatief digitaal platform. Daarmee kunnen ontheemden zelf geld besteden om hun eerste noden te lenigen.
April 2022: cash in Uzgorod
Terwijl in de grote collectieve opvangcentra de Verenigde Naties vooral noodhulp verleenden, richtte ZOA zich op de mensen waarvoor daar géén plek was. De VN waren na drie maanden alweer vertrokken.
“ZOA is er nog steeds”, zegt Hielke. Met een team van zo’n negen mannen en vrouwen uit lokale kerken zijn ZOA medewerkers in de provincie Uzgorod nog altijd bezig met het registreren van kwetsbare ontheemden voor noodhulp, in de vorm van contant geld. Het overgrote deel daarvan wordt besteed aan voedsel, medicijnen, vervoer of onderdak.
Inmiddels heeft ZOA al 8459 ontheemde Oekraïners geholpen met contant geld om eerste noden te lenigen.
Mei 2022: uitbreiding naar Chernihiv
Het noorden van Oekraïne, boven Kiev, werd aan het begin van de oorlog bezet. Na zes weken trokken de Russen zich daar terug. Ze lieten een enorme ravage achter. Duizenden mensen in de dorpen rondom de stad Chernihiv raakten dakloos. Hun huizen waren verwoest of dermate zwaar beschadigd, dat ze er niet meer in konden wonen.
Werk aan de winkel, besloot het team van ZOA. Hielke reisde af naar Chernihiv om daar een tweede ZOA programma op te zetten: cash for shelter. “Het herstellen van woningen is in dit gebied de grootste nood”, vertelt hij. “Zeker gezien de koude winters.”
Juni 2022: herstel van huizen
Een team van ZOA trekt in de dorpen rond Chernihiv begon van huis naar huis te trekken om schade te inventariseren – samen met lokale bouwkundigen. “Zij beperken zich tot ramen, deuren, kozijnen, dakplaten en verwarming”, legt Hielke uit.
Huishoudens die in aanmerking komen, krijgen gemiddeld zo’n 2000-2500 euro om hun woningen te herstellen. Deze aanpak blijkt heel goed te werken. “De materialen zijn gewoon voorhanden”, vertelt hij. “De Oekraïense markt is zo robuust. En iedereen heeft wel een neef, zoon of buurman die kan helpen bij de uitvoering.”
Inmiddels wonen al 1833 mensen weer in hun woning, die hersteld is met steun van ZOA. Ook repareerde ZOA een kostschool, waar 140 mensen veilig hun toevlucht konden zoeken.
December 2022: uitbreiding naar Cherson
Het eerste ZOA kantoor opende in Uzgorod, het tweede in Chernihiv. Aan het einde van 2022 besloot ZOA daar een derde aan toe te voegen, in de zuidelijke provincie Cherson. Ook daar wordt nu aan herstel van woningen gewerkt.
“Dat doen we op dezelfde manier als in Chernihiv”, legt Hielke uit. “Maar we beperken ons in dit gebied niet alleen tot lichte schade. Als het nodig is voor de bewoners, geven we ook geld voor ingrijpender herstel, zoals metselwerk.” In zulke gevallen kunnen mensen tot 7500 euro per huis ontvangen.
De komende tijd hoopt ZOA 1000 tot 2000 huishoudens in de provincie Cherson te helpen met het herstel van hun huis.
Januari 2023: het leed in Cherson
Een maand voor de dubieuze verjaardag van de oorlog in Oekraïne, is Hielke voor de vierde keer in het land. In de provincie Cherson komt het leed dat dit conflict veroorzaakt, hard bij hem binnen. “De fysieke schade is vergelijkbaar”, vertelt hij. “Je ziet uitgebrande tanks, kapotte bruggen, overal troep. Ravage. Maar de mensen… Ze zijn psychisch zeer kwetsbaar. Zeven maanden bezetting is toch anders dan zes weken.”
Februari 2023: noodhulp én wederopbouw
Van noodhulp tot wederopbouw – in Oekraïne komen de twee fases in het werk van ZOA samen. “Het gebrek aan een huis dat je beschermt tegen wind, regen en kou is een acute, levensbedreigende nood”, zegt Hielke. “Tegelijk is het een vorm van wederopbouw, want nieuwe ramen en deuren – daar hebben mensen op de lange termijn veel aan.”
Een jaar geleden had het Disaster Response Team van ZOA nooit verwacht dat noodhulp nodig zou zijn in een Europees land met middelinkomens. Hoe lang ZOA’s aanwezigheid nog nodig is, valt moeilijk te voorspellen. “Maar ik ben bang dat het niet veel korter dan drie tot vijf jaar zal zijn.”
ZOA werkt met EO Metterdaad, Red een Kind, Tearfund, Woord en Daad en Dorcas samen in het Christelijk Noodhulpcluster. Bij grote rampen en crises komt het Christelijk Noodhulpcluster snel in actie.
