Wat doet het met je, wanneer je geen eigen plek hebt en je nergens veilig voelt? Wanneer je psychisch getraumatiseerd bent: schokkende dingen hebt meegemaakt die je niet van je af kunt zetten? Leven in een onveilige omgeving – of dat nu door oorlog, natuurgeweld of mishandeling is – brengt enorm veel stress met zich mee. Kortdurende stress is gezond: het helpt je op momenten van gevaar om jezelf in veiligheid te brengen of te verdedigen. Maar een chronische stresstoestand is slecht en belast je lichaam en geest. Je bent als het ware constant beducht voor dreiging: continu sta je klaar om te vluchten, te vechten of je héél stil te houden – ook als het werkelijke gevaar allang geweken is. Lichamelijk kun je daardoor last krijgen van dingen als hartkloppingen, hoge bloeddruk en een verminderde weerstand. Een overmaat van het stresshormoon cortisol kan zelfs leiden tot hersenschade.
Geen veilig thuis, wat doet dat met je?
Als je geen plek hebt op deze wereld, als je nergens welkom bent en leeft in onveilige situaties, dan heeft dit enorme gevolgen voor jezelf en je kinderen. Welke? Dat beschrijft Petra Butler – psycholoog, journalist en moeder – in deze column.
Als er geen plaats meer is
Amina is continu alert op mogelijk gevaar
Amina (16) heeft het gevoel dat ze nergens veilig is. Jaren geleden vluchtte ze met haar ouders naar een opvangkamp, vanwege oorlog in haar woonplaats. Tijdens en na de vlucht kreeg ze ook nog te maken met mishandeling en ander onrecht. Amina is altijd gespannen en voortdurend op haar hoede. Ze heeft weinig zelfvertrouwen en is onzeker over haar toekomst.
Schadelijk
Bij kinderen is voortdurende stress schadelijk voor de ontwikkeling. Wanneer ze geen eigen plekje hebben en zich niet veilig voelen, kunnen ze, net als Amina, gaan schrikken van de kleinste dingen, wantrouwend worden en terugtrekgedrag vertonen. Soms denken ze zelfs dat ze het niet waard zijn om te leven, of voelen ze zich schuldig dat zij wel veilig zijn en anderen niet. Zelfs ongeboren kinderen van wie de moeder veel stress ervaart, blijken zich afwijkend te ontwikkelen: hun hersenen zijn vanaf het prille begin extra alert op mogelijk gevaar…
Kinderen zoals Amina, die met een gevoel van onveiligheid en met psychische trauma’s opgroeien, hebben als volwassene vaker dan anderen moeite om hun emoties te reguleren en anderen te vertrouwen, en ze hebben een slechter zelfbeeld. Ook lijden ze vaker onder psychiatrische problemen, zoals angststoornissen, depressies en het posttraumatisch stresssyndroom (ptss).
Volgende generatie
Maar dat is nog niet alles. Ingrijpende gebeurtenissen werken zelfs vaak door in volgende generaties. Ouders die getraumatiseerd zijn, kunnen dat onbedoeld overbrengen op hun kinderen. Kinderen voelen aan dat er iets aan de hand is met hun vader of moeder, ook al wordt er met geen woord over gesproken. Zij hebben daardoor zelf ook meer kans op psychische problemen. Het is dus ontzettend belangrijk om iets aan dat gevoel van onveiligheid te doen.
ZOA helpt vluchtelingen – opa’s en oma’s, ouders en hun kinderen – met onderdak. Ook bieden we indien mogelijk psychosociale hulp, zoals in Irak. Een plekje waar ze (even) veilig zijn, zodat kinderen als Amina tot rust kunnen komen, en ze weer even kind kunnen zijn. Hopelijk kunnen zij én de 4 miljoen kinderen die op de vlucht zijn, zich met jouw hulp ontwikkelen tot evenwichtige volwassenen, evenals hún kinderen. Help je mee?