'Klimaatverandering dwingt verder vooruit te kijken'

Droogte, of juist extreme stortregens. Oogsten die mislukken, graasland dat verdwijnt. Conflicten over gebrek aan water. Klimaatverandering ligt vaak ten grondslag aan de reden waarom mensen op de vlucht slaan. Toch wordt dat binnen de internationale gemeenschap - ook door hulporganisaties - vaak nog onvoldoende erkend, stelt Claire Burger, landendirecteur van ZOA in Uganda. “We noemen deze mensen vaak geen klimaatvluchtelingen. Klimaatverandering als dé onderliggende oorzaak wordt niet benoemd, terwijl dat eigenlijk wel het geval is.”

Als bioloog met een specialisatie in duurzame landbouw ziet ze de negatieve impact van klimaatverandering op het levensonderhoud van de meest kwetsbare mensen alleen maar toenemen. “Het is uiteindelijk een rechtvaardigheidsprobleem”, stelt ze. “De allerarmsten lijden het meest door de invloed op de omgeving die veroorzaakt wordt door de rijken. Ik hoop dat we hier nog iets aan kunnen doen, zodat de aarde leefbaar blijft voor iedereen.”

Dubbel verlies

Ironisch genoeg hebben de mensen die het hardst getroffen worden, vaak niet eens door dat dit vanuit verschillende hoeken door klimaatverandering gebeurt, zegt Claire. Klimaatverandering veroorzaakt allerlei problemen, zoals ontbossing en slecht landbeheer stroomopwaarts, maar ook gebrek aan mogelijkheden voor landbezit, ziektes en sprinkhanenplagen. “Als er geen graasland meer is voor je vee, moet je wel weg. En als iedereen naar dezelfde regio gaat, ontstaan daar snel conflicten over land of water.”

Jongeren kiezen vaak eieren voor hun geld en verruilen het onzekere boerenbestaan voor een - helaas even onzeker - baantje in de stad. En juist jongeren zijn er in Uganda heel veel: meer dan de helft van de bevolking is jonger dan achttien jaar. “Door deze migratie naar de stad verliest de samenleving twee dingen tegelijk: de potentie van de landbouw én die van de jongere generatie op het platteland.”

De PIP-benadering (Plan Integré du Paysan), ontwikkeld door Wageningen Universiteit en door ZOA toegepast in verschillende Afrikaanse landen, helpt mensen op huishoudniveau ver vooruit te kijken en een toekomstvisie te ontwikkelen. De methode heeft daarom volgens haar een duurzame impact op de hele samenleving.

“Het is een holistische benadering waarin mensen gevraagd wordt na te denken over de toekomst van hun gezin”, vertelt ze. “Wat willen ze voor hun kinderen? Met wat voor klimaatproblemen denken ze dat hun kinderen te maken zullen hebben? Dit zijn hele andere vragen die gesteld worden. Vaak is het enige dat ze zich afvragen: wat voor producten wil ik morgen verkopen?”

De visie voor de lange termijn bepaalt wat ze op dit moment kunnen doen. Wat voor middelen zijn er, die ze kunnen inzetten? Met welke technieken kunnen ze hun land wél blijven bewerken? Op welke manier verbetert de kwaliteit van de grond? En hoe kunnen ze bijvoorbeeld optimaal gebruik maken van beschikbare energie? “Wie over vijf jaar in de schaduw fruit wil eten, moet vandaag een boom planten.”

Als de grote jonge generatie de kans krijgt om het land op een duurzame manier te bewerken, kan dit volgens haar een groot verschil maken in Uganda en heel Oost-Afrika. “Dat geeft hoop. Er is heel veel mogelijk en er zijn al veel mooie initiatieven.”

Om de groei van het aantal klimaatvluchtelingen een halt toe te roepen is niettemin actie op veel grotere schaal nodig, stelt ze. “Wat we wereldwijd op dit moment doen, is bij lange na niet genoeg om het tij te keren. En dat baart zorgen. Zeker als christenen hebben we een verantwoordelijkheid te nemen om voor de schepping te zorgen. We hebben daarin nog een flinke slag te maken.”

Lees meer in het klimaatrapport van ZOA