Klimaatverandering ligt vaak ten grondslag aan de reden waarom mensen op de vlucht slaan. Toch wordt dat binnen de internationale gemeenschap - ook door hulporganisaties - vaak nog onvoldoende erkend, stelt Claire Burger, landendirecteur van ZOA in Uganda. “We noemen deze mensen vaak geen klimaatvluchtelingen. Maar eigenlijk zijn ze dat wel."
'Klimaatverandering dwingt ons veel verder vooruit te kijken'
Droogte, of juist extreme stortregens. Oogsten die mislukken, graasland dat verdwijnt. Conflicten over gebrek aan water. Klimaatverandering zorgt ervoor dat mensen op de vlucht slaan. ZOA zet zich daarom in voor klimaatweerbaarheid. Om klimaatvluchtelingen goed te kunnen helpen is een lange termijn visie nodig, stelt landendirecteur Claire Burger van ZOA in Uganda.
21 september 2023
DIRECTEUR CLAIRE BURGER VAN ZOA in UGANDA:
'Klimaatvluchtelingen onvoldoende onderkend'
Veranderingen in klimaat doen mensen op de vlucht slaan. Maar de internationale gemeenschap onderkent dit feit nog onvoldoende, stelt landendirecteur Claire Burger van ZOA in Uganda. Om klimaatvluchtelingen op de lange termijn goed te kunnen helpen moet hier verandering in komen, vindt ze. “We moeten deze mensen helpen weerbaar te worden tegen klimaatverandering, door ze verder vooruit te laten kijken.”
Het verband tussen noodhulp en de negatieve gevolgen van klimaat is duidelijk en direct, zegt Claire. “Het weer is uit balans. We horen over extreme temperaturen, bosbranden en plotselinge overstromingen. Extreme droogte, direct gevolgd door extreme regenval. En dat in Europa, waar de gezondheidszorg en infrastructuur relatief goed zijn. Stel je voor wat er door dit soort weersomstandigheden gebeurt in landen waar conflicten zijn geweest, of waar mensen afhankelijk zijn van hun eigen kleine boerderijen of voedseldistributies.”
Claire woont en werkt in Uganda, waar ZOA verschillende projecten heeft lopen om mensen te ondersteunen bij het opbouwen van een bestaan. Als bioloog met een specialisatie in duurzame landbouw ziet ze de negatieve impact van klimaatverandering op het levensonderhoud van de meest kwetsbare mensen alleen maar toenemen. Juist ook in (Afrikaanse) gebieden die relatief weinig bijdragen aan klimaatverandering. “Het is uiteindelijk een rechtvaardigheidsprobleem”, stelt ze. “De allerarmsten lijden het meest door de invloed op de omgeving die veroorzaakt wordt door de rijken. Ik hoop dat we hier nog iets aan kunnen doen, zodat de aarde leefbaar blijft voor iedereen.”
Dubbel verlies
Ironisch genoeg hebben de mensen die het hardst getroffen worden, vaak niet eens door dat dit vanuit verschillende hoeken door klimaatverandering gebeurt, zegt Claire. Klimaatverandering veroorzaakt allerlei problemen, zoals ontbossing en slecht landbeheer stroomopwaarts, maar ook gebrek aan mogelijkheden voor landbezit, ziektes en sprinkhanenplagen. “Als er geen graasland meer is voor je vee, moet je wel weg. En als iedereen naar dezelfde regio gaat, ontstaan daar snel conflicten over land of water.”
Jongeren kiezen vaak eieren voor hun geld en verruilen het onzekere boerenbestaan voor een - helaas even onzeker - baantje in de stad. En juist jongeren zijn er in Uganda heel veel: meer dan de helft van de bevolking is jonger dan achttien jaar. “Door deze migratie naar de stad verliest de samenleving twee dingen tegelijk: de potentie van de landbouw én die van de jongere generatie op het platteland.”
PIP-benadering
De sleutel tot de oplossing ligt volgens Claire in een lange termijn focus. “Vooral voor mensen die gevlucht zijn, vergt dit een omslag in het denken. Zij hebben vaak angst voor het verliezen van de eerstvolgende oogst en leven van dag tot dag, zonder ver vooruit te kijken.”
De PIP-benadering (Plan Integré du Paysan), ontwikkeld door Wageningen Universiteit en door ZOA toegepast in verschillende Afrikaanse landen, helpt mensen op huishoudniveau ver vooruit te kijken en een toekomstvisie te ontwikkelen. De methode heeft daarom volgens haar een duurzame impact op de hele samenleving.
“Het is een holistische benadering waarin mensen gevraagd wordt na te denken over de toekomst van hun gezin”, vertelt ze. “Wat willen ze voor hun kinderen? Met wat voor klimaatproblemen denken ze dat hun kinderen te maken zullen hebben? Dit zijn hele andere vragen die gesteld worden. Vaak is het enige dat ze zich afvragen: wat voor producten wil ik morgen verkopen?”
De visie voor de lange termijn bepaalt wat ze op dit moment kunnen doen. Wat voor middelen zijn er, die ze kunnen inzetten? Met welke technieken kunnen ze hun land wél blijven bewerken? Op welke manier verbetert de kwaliteit van de grond? En hoe kunnen ze bijvoorbeeld optimaal gebruik maken van beschikbare energie? “Wie over vijf jaar in de schaduw fruit wil eten, moet vandaag een boom planten.”
Gods aarde
ZOA helpt heel praktisch om verschillende redenen. Door zich te richten op klimaatweerbaarheid kan ZOA gemeenschappen helpen zich beter voor te bereiden op deze rampen, zodat kwetsbare mensen niet nog meer lijden. Daarnaast hebben initiatieven, om zich te beschermen tegen de effecten van klimaatverandering, meer kans van slagen als ze worden geleid door lokale mensen.
“En dat past precies bij de focus van ZOA”, zegt Claire. “Wij werken veel samen met lokale partners en lokale maatschappelijke organisaties.” Ten slotte, zo stelt ze, is ZOA’s christelijke identiteit misschien wel de allerbelangrijkste reden. “We zijn als christenen geroepen om zorg te dragen voor de hele schepping, ook voor mensen en vooral voor de meest kwetsbaren. We moeten ons richten op klimaatweerbaarheid en een eerlijke aanpak van de crisis, die recht doet aan iedereen die lijdt onder de gevolgen ervan. Zo vervullen we onze roeping om te zorgen voor de aarde die van God is.”
Hoopvol
Ondanks alle sombere berichten over klimaatverandering en de gevolgen daarvan voor de aarde, houdt Claire hoop. “Ik weet zeker dat herstel van land en levensonderhoud mogelijk is. We kunnen het ons niet veroorloven toe te geven aan wanhoop. In Oost-Afrika is heel veel potentieel om samen te werken en gemeenschappen te ondersteunen om weerbaar te zijn tegen de gevolgen van klimaatverandering. Samen kunnen we voorkomen dat deze crisis nog meer lijden veroorzaakt. Er is werk aan de winkel!”