‘Sommige gebieden worden onleefbaar’

De impact ervan op mensenlevens is groot, vooral voor de meest kwetsbaren. De Verenigde Naties voorspellen dat zonder acuut ingrijpen op de oorzaken van klimaatverandering, het aantal klimaatgerelateerde rampen toeneemt. De Wereldbank heeft berekend dat er in 2050 mogelijk 216 miljoen klimaatvluchtelingen zullen zijn (zie het klimaatrapport van ZOA).

Regens intenser

”Seizoenen veranderen. Soms zijn ze korter, soms langer. Regenbuien worden intenser en het wordt warmer”, vertelt Timmo, die onder meer voor ZOA in Cambodja, Sudan en Sri Lanka werkte. Nu is hij themadeskundige Water voor het ministerie van Buitenlandse Zaken. Gaasbeek begeleidt projecten rondom integraal waterbeheer, voedselzekerheid en klimaat in Rwanda en Oost-Congo. In zijn vrije tijd is hij bezig met een onderzoek naar klimaatverandering in de Sahel en de gevolgen daarvan op voedselzekerheid in de regio. “Niet alles komt door klimaatverandering. Er zijn ook schommelingen. Maar het valt overal op hoe vaak oudere mensen zeggen dat het weer echt anders is dan toen ze jong waren.” 

Wanneer een gebied onleefbaar wordt, zie je dat mensen van het platteland naar de stad trekken of de grens overgaan, op zoek naar een inkomen. Klimaatvluchtelingen worden ze wel genoemd. Een precieze definitie van dit begrip is volgens Timmo moeilijk te geven. Het vluchtelingenverdrag maakt onderscheid tussen economische en oorlogsvluchtelingen. “Uiteindelijk vertrekken de meeste klimaatvluchtelingen om economische redenen, maar alleen omdat ze echt niet kunnen blijven. Als je vee verhongert of als je akker onder water staat, moet je wel weg om te kunnen overleven.”

… meer oorlogsvluchtelingen

Tegelijk zorgt klimaatverandering indirect ook voor een toename van oorlogsvluchtelingen. “Als dingen schaars worden, krijgen mensen ruzie. Dat blijft vaak vrij lokaal, behalve als er grotere politieke belangen meespelen. Een probleem van een andere orde is als grote groepen mensen hun levensonderhoud kwijtraken. Vaak trekken ze dan naar sloppenwijken. Hun kinderen hebben daar meestal weinig toekomstperspectief; ze kunnen relatief gemakkelijk gerekruteerd worden door mensen die kwaad willen. Dit kan een verwoestend effect hebben.” ZOA ziet deze zorgwekkende trends. Daarom werken wij met speciale methodes in gebieden waar mensen kwetsbaar zijn als gevolg van klimaatverandering en conflicten. Het doel? Hun weerbaarheid vergroten. Timmo: “Mensen minder kwetsbaar maken. That’s the way to go.”

Weerbaarheid

Eén van de methoden die wordt toegepast om mensen weerbaarder te maken tegen klimaatverandering is het ‘Plan Intégré du Paysan’ (PIP). Deze aanpak werd in Wageningen ontwikkeld en wordt door ZOA toepast in Burundi en Congo. PIP laat boerenfamilies zelf hun toekomstvisie uitwerken en nadenken over het duurzamer en productiever maken van hun bedrijf. “Zo worden mensen gestimuleerd te kijken naar wat ze nu willen en te zoeken naar oplossingen voor problemen, die onder meer door klimaatverandering veroorzaakt worden. Op deze manier durven ze sneller te investeren in groei en betere gewassen.” Risico’s verminderen en doen waar je in gelooft. Met die insteek kan volgens Gaasbeek de kwetsbaarheid verminderd en de productiviteit in de landbouw verhoogd worden. En blijf kijken naar het grote plaatje, zowel geografisch als in de tijd, zegt hij. “Klimaatverandering dwingt ons daartoe. Anders blijven we pleisters plakken.”