Getraumatiseerde mensen kunnen volgens Scholte niet terugdenken aan een herinnering, zonder emotioneel overhoop te worden gehaald. “Daarnaast heb je het terugdenken zelf niet in de hand, want de traumatische herinnering kan op allerlei manieren worden getriggerd”, vertelt hij. “Die triggers probeer je dan te vermijden, wat kan leiden tot terugtrekgedrag, vervreemding en eenzaamheid. Het kan ook leiden tot een totaal gebrek aan vertrouwen in de hele mensheid en vertrouwen in jezelf.”
Verder na een ramp: 'Er speelt meer dan enkel het opgelopen trauma'
Wereldwijd leven miljoenen mensen met de psychische gevolgen van rampen en conflicten. Wat is de impact op je als mens als je een ramp overleeft, zoals een verwoestende aardbeving, of moet vluchten voor een oorlog? ZOA vroeg het psychiater Pim Scholte.
9 mei 2023
Psychiater PIM scholte:
'Je verliest alles wat je leven betekenis geeft'
De gevolgen van het meemaken van een natuurramp of gewelddadig conflict zijn niet te onderschatten. Pim Scholte vertelt hierover. Als psychiater heeft hij veel ervaring met het bieden van psychosociale hulp.
Wat doen geweldadige conflicten en rampen met mensen?
Het antwoord op deze vraag is niet eenvoudig, vertelt Scholte. “In de eerste plaats is er altijd trauma aanwezig als je persoonlijk geweld hebt meegemaakt”, legt hij uit. “Bij een trauma is er iets gebeurd dat buiten de normale reeks van ervaringen in je leven valt. Het is iets dat niet past binnen wat je tot nu toe hebt kunnen begrijpen van het leven, ook omdat het vaak gepaard gaat met sterke emoties als angst, afschuw, walging, schrik, kwaadheid en machteloosheid.” Dat kan een ziektebeeld als posttraumatisch stressstoornis (PTSS) veroorzaken.
Veerkracht
Bij mensen die soms wel maanden tot jaren rondzwerven om geweld te ontvluchten, lijkt het proces van trauma in zekere zin ‘vertraagd’ te worden. “Ze hebben een ontzettende weerbaarheid en veerkracht om misschien juist niet in het trauma te zitten, totdat ze daar ruimte of veiligheid voor krijgen.”
Verliezen van sociale rollen
Als je een ramp of gewelddadig conflict meemaakt, speelt er meer dan enkel het opgelopen trauma. Scholte: “Je verliest vaak alles wat je leven betekenis geeft. Behalve de mensen die je liefhebt en je huis, verlies je ook sociale rollen die hebt. De betekenis die je hebt voor je gemeenschap en de betekenis die je hebt in je werk. Het zijn die dingen waar je zelfrespect uit ontleent, waar je het respect van andere mensen door krijgt, waardoor je wordt herkend en erkend door andere mensen.”
Met name als je moet vluchten, word je een onbekende, waarvan niemand weet wat je eigenlijk in je mars hebt, zegt Scholte. "Aan wie niemand herinneringen heeft." Mensen die gevlucht zijn voor geweld of terreur en soms blijvend in vluchtelingenkampen leven, moeten dit volgens Scholte opnieuw opbouwen. “Dat is een enorme klus, niet alleen door alle sociale problemen die vluchtelingen tegenkomen op de plek van bestemming maar ook door de gevolgen van mogelijke traumatische gebeurtenissen.”
Dagelijkse stress in het leven is vaak een veel grotere motor voor een slechte mentale toestand dan de ondergane trauma’s, zegt Scholte. “Stress stapelt zich op. Meestal krijg je dan naar verloop van tijd een burn-out, emotionele moeheid, lusteloosheid en soms ook depressiviteit. Dat moet je meenemen in de benadering van vluchtelingen die je behandelt of hulp zou willen geven.”
Groepstherapieën
In de praktijk kunnen groepstherapieën, zoals ZOA die in verschillende landen aanbiedt, hierbij goed helpen. “Onderlinge dialogen in een groep kunnen ondersteuning bieden, zodat vluchtelingen in het dagelijks leven weer dingen kunnen oppakken die van belang zijn voor een betekenisvol leven.” Dit kunnen volgens Scholte kleine dingen zijn die binnen de reikwijdte liggen van zaken waar je invloed op kunt uitoefenen. “Wat zijn je kernwaarden, waar ligt nog je kracht? Dat zijn belangrijke vragen.”
Een andere belangrijke vraag is of je het gevoel van veiligheid weer terug kan krijgen, na traumatische gebeurtenissen en dagelijkse stress. Dat is mogelijk, zegt Scholte, maar alleen als je ooit veiligheid hebt gekend in je leven. “De actuele omstandigheden moeten wel zo zijn dat je dat je fysieke en sociale veiligheid kunt ervaren”, zegt hij.
Biografie
Pim Scholte is psychiater. Tijdens zijn loopbaan in het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam richtte hij zich onder andere op het behandelen van vluchtelingen, asielzoekers en slachtoffers van mensenhandel. Op dit moment is hij onder meer voorzitter van het bestuur van Antares Foundation. Antares Foundation ondersteunt organisaties, zoals ZOA, op het gebied van psychosociale vraagstukken. Daarnaast helpen ze organisaties om op een functionele en duurzame manier hun medewerkers te ondersteunen en zo een overmaat aan psychosociale arbeidsbelasting te voorkomen.
Ja, ik help mensen die alles kwijt zijn weer vooruit te kijken
Dankzij jouw steun krijgen mensen als Tetiana de kans om weer naar de toekomst te kijken. Voor 35,- help je bijvoorbeeld al één persoon met psychosociale hulp om zijn of haar trauma's te verwerken.